सामाजिकीकरण (Socialization)

सामाजिकीकरण (Socialization)
सामाजिकीकरण (Socialization) त्यो पद्धति (Method) हो जसद्वारा संस्कृतिलाई एक पिँढीदेखि अर्को पिँढीसम्म हस्तान्तरित गर्दै संस्कृतिका मूल्य-मान्यताहरूलाई सिकाइन्छ अर्थात् Socialization method एक सिक्ने प्रक्रिया हो जसले एक जैविक प्राणीका रूपमा रहेका व्यक्तिले जन्मदेखि मृत्युसम्मका विभिन्न अवस्थामा परिवार, छिमेकी, नातागोता, खेल्ने साथी, शिक्षण संस्था, राजनैतिक संस्था आदिको सम्पर्कबाट समाजमा विभिन्न मूल्य-मान्यता, परम्परा, आदर्श, रीतिरिवाज, प्रथा, कानून, भाषा, नैतिकता आदिलाई सिकेर एक सामाजिक प्राणी बन्दछ ।
जन्मको समय एक बालक न त सामाजिक हुन्छ न त असामाजिक नै । बरु ऊ केवल एक जैविक प्राणी (Biological being) को रूपमा मात्र जन्मेको हुन्छ । किनभने ऊ एक रगतको डल्लोको रूपमा हुन्छ र यसलाई थाहा हुँदैन कि मानव समाजमा के कस्ता मूल्य र मान्यताहरू हुन्छन् । तर जन्मपश्चात् त्यस जैविक प्राणी (Biological being) बालकलाई निश्चित समाज र संस्कृतिमा पालिन्छ र समाज तथा संस्कृतिले जे जस्तो सिकाउँछ त्यसैको आधारमा त्यो बालक एक सामाजिक प्राणीको रूपमा परिवर्तन हुन्छ । किनभने उसले समाज र संस्कृतिको माध्यमबाट विभिन्न प्रकारका सामाजिक गुणहरूलाई सिक्नुका साथै ती समाज र संस्कृतिका विभिन्न मूल्य, मान्यता, परम्परा आदिको अनुसरण गर्न पनि लाग्दछ । त्यसैले सामाजिकीरण प्रक्रिया एक सिक्ने प्रक्रिया हो जसद्वारा एक जैविक प्राणी मानवलाई सामाजिक प्राणीको रूपमा परिवर्तन गरिन्छ ।
निष्कर्षमा भन्नुपर्दा सामाजिकीकरण एक सिक्ने प्रक्रिया हो जसद्वारा व्यक्ति, समूहलाई वा समाजका सामाजिक, सांस्कृतिक विशेषतालाई ग्रहण गर्दछ । साथै आफ्नो व्यक्तित्वको विकास गर्दछ र समाजको क्रियाशील सदस्य बन्दछ । यसै सामाजिकीकरण प्रक्रियाद्वारा नवजात शिशुले विस्तार-विस्तार सामाजिक मूल्य र मान्यतालाई सिकेर त्यसअनुरूप व्यवहार गर्न लाग्दछ । यसैकारण सामाजिकीकरण प्रक्रिया एक सिक्ने प्रक्रिया हो ।